Brak odpowiedniego wsparcia dla biznesu

Wsparcie przedsiębiorczości ze środków publicznych jest standardową praktyką zarówno w Unii Europejskiej, jak i w Stanach Zjednoczonych. Tymczasem w Polsce instytucje wspierające biznes, które powinny sprzyjać innowacyjności i przedsiębiorczości, nie zdołały stworzyć spójnego i efektywnego systemu. Według Najwyższej Izby Kontroli (NIK) jest to jeden z powodów, dla których Polska znajduje się wśród najmniej innowacyjnych krajów Unii Europejskiej.

NIK opublikowała raport po przeprowadzonej kontroli, mającej na celu ocenę efektywności systemu instytucji wspierających biznes w latach 2018-2023. Badaniem objęto 19 instytucji, w tym ośrodki innowacji działające jako spółki prawa handlowego, jednostki budżetowe oraz fundacje. Na początku 2021 roku liczba takich instytucji w Polsce wynosiła 280. Kontrola dotyczyła głównie instytucji działających w formie niekomercyjnej, których właścicielami były m.in. Skarb Państwa, podmioty publiczne oraz jednostki samorządu terytorialnego.

W ramach kontroli przeanalizowano również, jak Ministerstwo Rozwoju i Technologii realizowało cele określone w rządowych strategiach oraz jak podejmowane były działania wobec instytucji wspierających biznes. Poprzednia kontrola NIK z 2015 roku ujawniła niewystarczające wykorzystanie potencjału infrastrukturalnego oraz brak pełnej oceny udzielanej pomocy.

Kontrola miała także na celu ocenę realizacji strategii rządowych przez instytucje wspierające biznes. W Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju przewidywano m.in. podniesienie efektywności i profesjonalizację tych instytucji oraz wprowadzenie nowych usług dostosowanych do potrzeb przedsiębiorców. W Strategii Produktywności zakładano poprawę skuteczności działania instytucji wspierających innowacyjność, m.in. poprzez opracowanie nowego systemu akredytacji.

Wnioski NIK 

Najwyższa Izba Kontroli oceniła system instytucji wspierających biznes jako nieskuteczny. Minister Rozwoju i Technologii oraz te instytucje nie stworzyli spójnego i skutecznego systemu wsparcia przedsiębiorców. Główne przyczyny tego stanu to niewystarczające planowanie strategiczne oraz błędy zarządcze w instytucjach. Brakowało monitorowania realizacji celów statutowych oraz działań naprawczych w przypadkach nieosiągnięcia oczekiwanych wyników. NIK zwraca uwagę na problemy związane z systemem akredytacji ośrodków innowacji oraz nieskuteczność wdrażania strategii rządowych przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Brak spójnego i skutecznego wsparcia przedsiębiorców Minister Rozwoju i Technologii nie zapewnił skutecznej realizacji polityki Rady Ministrów, określonej w strategiach rządowych, takich jak Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Strategie te zakładały podniesienie efektywności, profesjonalizację instytucji wspierających biznes oraz dostosowanie oferowanych usług do potrzeb przedsiębiorców. W Strategii Produktywności również określono potrzebę zwiększenia skuteczności wsparcia innowacyjności. Do czasu zakończenia kontroli NIK, minister nie wdrożył działań przewidzianych w strategii.

O nieskuteczności realizacji strategii świadczy również stopniowe zamykanie się ośrodków na nowych klientów. W latach 2016-2021 znacznie zmniejszyła się liczba instytucji wspierających biznes z odpowiednim zapleczem infrastrukturalnym i wysoką jakością usług. Liczba ośrodków posiadających certyfikat Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości spadła z 17% do 6%, podobnie jak liczba ośrodków z akredytacją Ministerstwa Rozwoju i Technologii. Liczba akredytowanych ośrodków innowacji na koniec 2017 roku wynosiła 83, natomiast na koniec września 2023 roku – jedynie cztery. Minister nie podjął odpowiednich działań zapobiegających tym niekorzystnym trendom, mimo zobowiązań wynikających ze strategii rządowych.

Problemy z systemem akredytacji ośrodków innowacji Akredytacja jest jednym z narzędzi zapewnienia odpowiedniej jakości usług oraz sygnałem dla potencjalnych klientów o wiarygodności i profesjonalizmie dostawców usług. Pod koniec 2018 roku rozpoczęto wprowadzanie zmian w systemie akredytacji ośrodków innowacji, który funkcjonował od 2015 roku. Pomimo pięciu lat prac, do czasu zakończenia kontroli NIK, zmiany te nie zostały w pełni wdrożone. Projekt zmian nie został również przygotowany rzetelnie, a efekty dotychczasowego systemu akredytacji nie zostały odpowiednio ocenione, co było niezgodne ze standardami kontroli zarządczej. Większość instytucji objętych kontrolą (12) nie ubiegała się o akredytację, podając jako główne powody brak korzyści z akredytacji lub trudności w spełnieniu kryteriów ze względu na specyfikę działalności.

Nieskuteczność realizacji strategii rządowych 

Znaczna część skontrolowanych instytucji wspierających biznes prowadziła planowanie strategiczne i zarządzanie w sposób nieprawidłowy. Niemal połowa z nich (osiem) nie miała strategii, a te, które ją posiadały, nie określiły mierzalnych wskaźników jej realizacji. Brak właściwego planowania strategicznego utrudniał zarządzanie i realizację celów statutowych. W czterech przypadkach cele dotyczyły wyłącznie wyników finansowych, bez odniesienia do wspierania innowacyjności, transferu technologii itp. NIK uważa, że miało to wpływ na ograniczanie działań rozwijających innowacje.

Skontrolowane instytucje wspierające biznes osiągały zaplanowane efekty jedynie w ograniczonym stopniu. W sześciu przypadkach cele zarządcze nie były realizowane lub zostały błędnie określone i rozliczone. NIK wskazuje, że błędy w planowaniu działalności, brak mierzalnych wskaźników wspierania innowacyjności oraz trudna sytuacja finansowa około 20% skontrolowanych instytucji utrudniały realizację celów statutowych. Dotyczyło to zwłaszcza celów związanych z transferem technologii, wspieraniem innowacji itp. W prawie połowie skontrolowanych instytucji nie monitorowano lub nie analizowano efektów wdrażania innowacji i projektów badawczo-rozwojowych. W 30% instytucji prowadzących monitoring zaobserwowano spadek w osiąganiu celów statutowych lub deklarowanych celów działalności. W efekcie, Polska zajmuje jedno z najniższych miejsc w Europejskim Rankingu Innowacyjności (European Innovation Scoreboard).

Sytuacja finansowa ponad połowy skontrolowanych instytucji (dziewięciu, działających w formie innej niż jednostki budżetowe) była niestabilna. Sześć z nich w latach 2018-2022 co najmniej trzykrotnie odnotowało ujemny wynik finansowy, a trzy kolejne – dwukrotnie. Taka sytuacja znacznie ograniczała możliwość realizacji celów statutowych. W 12 jednostkach podstawowym źródłem przychodów był wynajem nieruchomości, przy czym w sześciu z nich stwierdzono nieprawidłowości, takie jak zaniżanie stawek wynajmu w porównaniu do cennika lub nieuwzględnianie części faktycznych kosztów. Wpływy z usług doradczych miały marginalne znaczenie w strukturze przychodów tych jednostek, szczególnie w porównaniu z wynajmem nieruchomości. W trakcie kontroli osiem jednostek nie osiągnęło żadnych przychodów z doradztwa, a w pozostałych przypadkach stanowiły one sporadycznie do 5% przychodów. NIK wskazuje na ryzyko uzależnienia instytucji wspierających biznes od wynajmu nieruchomości oraz ograniczenia innych form działalności statutowej.

Potrzebne zmiany.

NIK w swoich wnioskach zaleca opracowanie kompleksowego systemu wspierania.

autor: Gabriel Jackowski

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej  skontaktuj się z nami – Kancelaria Prawna Jackowski