Czy można uniknąć odpowiedzialności karnej jako przedsiębiorca?

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się nie tylko z wyzwaniami biznesowymi, ale również z ryzykiem poniesienia odpowiedzialności karnej. W polskim systemie prawnym w 2025 roku przedsiębiorcy mogą odpowiadać karnie za działania naruszające przepisy Kodeksu karnego, Kodeksu spółek handlowych oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Czy istnieją jednak legalne sposoby, by zminimalizować to ryzyko lub całkowicie uniknąć odpowiedzialności? W niniejszym artykule omawiam kluczowe aspekty tej problematyki.

1. Kiedy przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność karną?

Odpowiedzialność karna przedsiębiorcy może wynikać zarówno z bezpośrednich działań, jak i zaniechań związanych z prowadzoną działalnością. W szczególności dotyczy to:

• Przestępstw gospodarczych – np. oszustw, prania pieniędzy czy wyłudzeń podatkowych.
• Przestępstw skarbowych – takich jak unikanie opodatkowania czy nieujawnianie przychodów.
• Naruszenia zasad rachunkowości – prowadzenia nierzetelnej dokumentacji księgowej lub fałszowania danych finansowych.

Kluczowe przepisy:

• Art. 296 Kodeksu karnego – nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków na szkodę majątkową.
• Art. 54 Kodeksu karnego skarbowego – uchylanie się od opodatkowania.
• Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych – regulująca odpowiedzialność firm za działania osób zarządzających.

2. Jak ograniczyć ryzyko odpowiedzialności karnej?

Chociaż przepisy prawa przewidują surowe sankcje, istnieją skuteczne sposoby ograniczania ryzyka odpowiedzialności karnej. Do najważniejszych należą:

a) Wdrożenie systemów compliance

Systemy compliance to wewnętrzne procedury zapewniające zgodność działania przedsiębiorstwa z obowiązującym prawem. W praktyce oznacza to m.in.:

• Regularne audyty prawne i finansowe.
• Szkolenia dla kadry zarządzającej z zakresu odpowiedzialności karnej.
• Opracowanie procedur przeciwdziałania korupcji i praniu pieniędzy (AML).

b) Dochowanie należytej staranności

Przedsiębiorca, który działa w dobrej wierze i podejmuje decyzje zgodnie z zasadami należytej staranności, ma większe szanse na uniknięcie odpowiedzialności. Kluczowe jest dokumentowanie procesu decyzyjnego oraz konsultowanie istotnych kwestii prawnych z profesjonalnymi doradcami.

c) Czynny żal i naprawienie szkody

Polskie prawo przewiduje możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej w przypadku tzw. czynnego żalu (art. 16 Kodeksu karnego skarbowego). Przedsiębiorca, który samodzielnie zgłosi naruszenie i naprawi wyrządzoną szkodę, może liczyć na odstąpienie od ukarania.

3. Odpowiedzialność członków zarządu w spółkach kapitałowych

Członkowie zarządu spółek kapitałowych podlegają nie tylko odpowiedzialności cywilnej, ale także karnej za działania w imieniu spółki. Szczególne znaczenie mają tu:

• Art. 586 Kodeksu spółek handlowych – brak zgłoszenia wniosku o upadłość w ustawowym terminie.
• Art. 303 Kodeksu karnego – prowadzenie nierzetelnej dokumentacji księgowej.

Nieprawidłowości w zarządzaniu spółką mogą skutkować odpowiedzialnością osobistą członków zarządu, w tym także ich prywatnym majątkiem.

4. Skuteczne strategie obrony w przypadku postępowania karnego

W sytuacji wszczęcia postępowania karnego przedsiębiorca powinien podjąć natychmiastowe działania obronne. Kluczowe strategie to:

• Udowodnienie braku winy – wykazanie, że działanie nie miało charakteru umyślnego.
• Błąd co do prawa – powołanie się na usprawiedliwione przekonanie o zgodności działania z prawem (art. 30 KK).
• Stan wyższej konieczności – argumentacja, że działanie było konieczne w celu uniknięcia większej szkody (art. 26 KK).

5. Znaczenie wsparcia kancelarii prawnej

Stała współpraca z doświadczoną kancelarią prawną pozwala nie tylko na bieżące monitorowanie ryzyka, ale także na skuteczną obronę w przypadku postępowania karnego. Profesjonalna obsługa prawna obejmuje:

• Analizę ryzyka prawnego w działalności przedsiębiorcy.
• Wsparcie w opracowaniu i wdrażaniu procedur compliance.
• Reprezentację w postępowaniach karnych i skarbowych.

Podsumowanie

Odpowiedzialność karna przedsiębiorcy to poważne zagrożenie, które może mieć daleko idące konsekwencje finansowe i prawne. Możliwe jest jednak ograniczenie ryzyka poprzez stosowanie odpowiednich procedur, dochowanie należytej staranności oraz szybkie reagowanie w przypadku nieprawidłowości. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa wsparcie doświadczonej kancelarii prawnej, która pomoże zminimalizować ryzyko i skutecznie chronić interesy przedsiębiorcy.

Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i chcesz zabezpieczyć się przed odpowiedzialnością karną, skontaktuj się z nami – pomagamy w zakresie prawa gospodarczego i karnego.

autor: Gabriel Jackowski 

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej – skontaktuj się z nami – Kancelaria Prawna Jackowski