Fundacja rodzinna w Polsce – dwa lata sukcesów i widmo zmian

22 maja mijają dwa lata od wprowadzenia w Polsce przepisów o fundacji rodzinnej – przełomowej instytucji prawnej, która zrewolucjonizowała podejście do sukcesji, ochrony majątku i zarządzania firmami rodzinnymi. Od 22 maja 2023 roku, kiedy ustawa weszła w życie, zarejestrowano blisko 2,5 tys. fundacji rodzinnych, a liczba wniosków o rejestrację zbliża się do 4 tys. Te dane pokazują, że polskie przedsiębiorstwa rodzinne z entuzjazmem przyjęły to rozwiązanie, widząc w nim szansę na zabezpieczenie kapitału budowanego przez dekady. Jednak widmo zmian podatkowych, trudności administracyjne i niepewność prawna stawiają przed fundacją rodzinną nowe wyzwania. Jak działa to narzędzie po dwóch latach? Jakie korzyści przynosi i co może zagrozić jego przyszłości? Odpowiadamy w poniższym artykule, oferując praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców.

Fundacja rodzinna – odpowiedź na potrzeby polskiego biznesu

Firmy rodzinne od lat zmagały się z problemami związanymi z sukcesją, rozdrobnieniem majątku i konfliktami między interesami biznesowymi a prywatnymi. Fundacja rodzinna została zaprojektowana, by rozwiązać te kwestie, oferując nowoczesne narzędzie prawne, które łączy ochronę majątku z elastycznością zarządzania. Jak działa? Fundacja pełni rolę „bezpiecznej skrytki” dla rodzinnego kapitału: aktywa są przekazywane do fundacji, a beneficjenci (np. członkowie rodziny) otrzymują świadczenia, nie stając się właścicielami majątku. Dzięki temu kapitał jest chroniony przed ryzykami zewnętrznymi, takimi jak wierzyciele, a także przed nieprzemyślanymi decyzjami czy sporami rodzinnymi.

Popularność fundacji rodzinnej w Polsce potwierdza jej znaczenie. W ciągu zaledwie dwóch lat do Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, który prowadzi rejestr fundacji rodzinnych, wpłynęło około 4 tys. wniosków, z czego 2,5 tys. zakończyło się rejestracją. To wynik, który zaskoczył nawet ekspertów, wskazując na ogromne zapotrzebowanie na tego typu rozwiązanie. Fundacja rodzinna stała się nie tylko narzędziem prawnym, ale także strategicznym elementem planowania wielopokoleniowego biznesu, wspierającym stabilność i rozwój polskich przedsiębiorstw.

Kluczowe korzyści fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna oferuje przedsiębiorcom szeroki wachlarz możliwości, które czynią ją atrakcyjnym wyborem dla firm rodzinnych:

1. Ochrona majątku: Aktywa przekazane do fundacji są chronione przed ryzykami biznesowymi, roszczeniami osób trzecich czy problemami osobistymi beneficjentów, takimi jak rozwody czy długi.
2. Płynna sukcesja: Fundacja umożliwia przekazanie firmy kolejnym pokoleniom w sposób uporządkowany, minimalizując ryzyko konfliktów rodzinnych i utraty kontroli nad biznesem.
3. Elastyczność zarządzania: Fundacja może zarządzać różnorodnymi aktywami – od udziałów w spółkach, przez nieruchomości, po prawa własności intelektualnej – a także pełnić funkcję podmiotu holdingowego, konsolidując grupę spółek.
4. Korzyści podatkowe: Przy odpowiednim planowaniu fundacja pozwala zminimalizować obciążenia fiskalne, np. dzięki zwolnieniom w podatku CIT dla przychodów przeznaczonych na cele statutowe.
5. Ciągłość biznesu: Fundacja zapewnia stabilność funkcjonowania przedsiębiorstwa, nawet w przypadku zmiany pokoleniowej, śmierci kluczowych osób czy innych nieprzewidzianych wydarzeń.
6. Oddzielenie spraw rodzinnych od biznesowych: Dzięki fundacji decyzje biznesowe są podejmowane w sposób profesjonalny, niezależnie od dynamiki relacji rodzinnych.

Te korzyści sprawiają, że fundacja rodzinna jest szczególnie ceniona przez przedsiębiorców, którzy chcą myśleć o swoim biznesie w perspektywie dekad, a nie pojedynczych lat. Jednak jej skuteczność zależy od właściwego zaprojektowania struktury i współpracy z doświadczonymi prawnikami oraz doradcami podatkowymi.

Wyzwania podatkowe: czy zmiany popsują dobry mechanizm?

Mimo licznych sukcesów, przyszłość fundacji rodzinnej budzi niepokój wśród przedsiębiorców. Ministerstwo Finansów zapowiedziało zmiany w przepisach podatkowych, które mają „uszczelnić” zasady opodatkowania fundacji i ograniczyć ich wykorzystywanie w celach innych niż sukcesyjne. Wśród propozycji, które pojawiły się w 2024 roku, znajdują się:

• Podatek od zbycia majątku: Wprowadzenie 19-procentowego podatku od sprzedaży aktywów fundacji, jeśli zbycie nastąpi przed upływem 15 lat od ich nabycia.
• Danina solidarnościowa: Objęcie świadczeń wypłacanych beneficjentom dodatkowym 4-procentowym podatkiem od nadwyżki powyżej 1 mln zł rocznie.
• Przepisy o CFC: Rozszerzenie regulacji dotyczących zagranicznych jednostek kontrolowanych na fundacje rodzinne, co mogłoby skomplikować działalność międzynarodową.
• Ograniczenie zwolnień podatkowych: Wyłączenie z preferencji CIT przychodów z określonych źródeł, takich jak krótkoterminowy najem nieruchomości.
• Podatek od podmiotów transparentnych: Możliwe opodatkowanie dochodów z udziału w spółkach osobowych, które nie są podatnikami CIT.

Te propozycje wywołały falę obaw wśród przedsiębiorców. Wielu z nich wstrzymuje decyzje o zakładaniu fundacji rodzinnych, obawiając się, że nowe regulacje zwiększą koszty i niepewność prawną. Warto jednak podkreślić, że obecne przepisy już zawierają mechanizmy zapobiegające nadużyciom, takie jak ogólna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Wprowadzenie dodatkowych ograniczeń może zatem zostać odebrane jako nadmierna ingerencja w dobrze funkcjonujący mechanizm, co mogłoby zniechęcić przedsiębiorców do inwestowania w Polsce i reorganizacji majątku.

Trudności administracyjne: rejestracja i brak zaufania

Proces zakładania fundacji rodzinnej nie jest pozbawiony wyzwań. Rejestracja w Sądzie Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim, który jako jedyny prowadzi rejestr fundacji rodzinnych, może trwać nawet 8–9 miesięcy. Wynika to z ograniczeń organizacyjnych sądu, niewystarczających zasobów kadrowych oraz faktu, że wnioski składane są w formie papierowej, w przeciwieństwie do elektronicznego systemu Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), który działa od 2021 roku. Digitalizacja procesu rejestracji i zwiększenie liczby sędziów orzekających w sprawach fundacji mogłyby znacząco usprawnić ten proces, czyniąc fundację bardziej dostępną dla przedsiębiorców.

Kolejnym problemem jest brak zaufania do instytucji fundacji rodzinnej, podsycany przez działania Krajowej Administracji Skarbowej. Coraz częstsze odmowy wydawania opinii zabezpieczających w sprawach fundacji sprawiają, że przedsiębiorcy obawiają się, czy ich działania nie zostaną uznane za próbę optymalizacji podatkowej. Taka atmosfera niepewności może odstraszać nawet tych, którzy chcą wykorzystać fundację zgodnie z jej sukcesyjnym przeznaczeniem.

Praktyczne porady: jak skutecznie założyć i prowadzić fundację rodzinną?

Aby fundacja rodzinna przyniosła oczekiwane korzyści i była odporna na potencjalne zmiany prawne, przedsiębiorcy powinni:

1. Skorzystać z profesjonalnego wsparcia: Zaangażowanie prawników i doradców podatkowych, takich jak specjaliści z Kancelarii Jackowski, pozwoli zaprojektować strukturę fundacji dostosowaną do specyfiki firmy i celów rodziny.
2. Określić jasne cele sukcesyjne: Fundacja powinna służyć ochronie majątku i zapewnieniu ciągłości biznesu, a nie wyłącznie krótkoterminowej optymalizacji podatkowej.
3. Przygotować się na zmiany legislacyjne: Regularne monitorowanie zapowiedzi Ministerstwa Finansów i dostosowywanie strategii do nowych przepisów to klucz do długoterminowego sukcesu.
4. Zoptymalizować proces rejestracji: Staranne przygotowanie wniosku, w tym statutu fundacji i dokumentów założycielskich, może skrócić czas oczekiwania na wpis do rejestru.
5. Zbudować transparentną strukturę: Jasne określenie zasad wypłat dla beneficjentów i celów fundacji zminimalizuje ryzyko sporów rodzinnych i zainteresowania organów podatkowych.
6. Rozważyć międzynarodowy kontekst: Jeśli firma działa za granicą, warto przeanalizować, jak fundacja rodzinna wpisuje się w międzynarodowe regulacje podatkowe i prawne.

Fundacja rodzinna to narzędzie dla przedsiębiorców, którzy myślą strategicznie i chcą budować biznes odporny na wyzwania kolejnych dekad. Współpraca z ekspertami prawnymi i podatkowymi jest kluczowa, by w pełni wykorzystać jej potencjał.

Przyszłość fundacji rodzinnej: szanse i zagrożenia

Po dwóch latach od wprowadzenia fundacji rodzinnej w Polsce widzimy jej ogromny sukces, ale także wyzwania, które mogą wpłynąć na jej dalszy rozwój. Z jednej strony, liczba zarejestrowanych fundacji pokazuje, że polscy przedsiębiorcy są gotowi inwestować w rozwiązania wspierające wielopokoleniowy biznes. Z drugiej strony, niepewność prawna, zapowiedzi zmian podatkowych i trudności administracyjne mogą spowolnić ten proces.

Aby fundacja rodzinna mogła w pełni rozwinąć swój potencjał, konieczne są:

• Stabilność prawa: Przewidywalne regulacje, które nie będą zmieniać się co kilka lat, dadzą przedsiębiorcom pewność podejmowania decyzji inwestycyjnych.
• Usprawnienie procesów administracyjnych: Wdrożenie elektronicznego systemu rejestracji i zwiększenie zasobów sądu w Piotrkowie Trybunalskim przyspieszą zakładanie fundacji.
• Budowanie zaufania: Komunikacja ze strony władz, która podkreśli sukcesyjny charakter fund> fundacji i rozwieje obawy przedsiębiorców, jest niezbędna do utrzymania pozytywnego wizerunku tego narzędzia.
• Edukacja przedsiębiorców: Organizowanie warsztatów, seminariów i publikacji na temat fundacji rodzinnej może zwiększyć świadomość jej korzyści i zachęcić kolejne firmy do jej założenia.

Jeśli te warunki zostaną spełnione, fundacja rodzinna stanie się fundamentem dla wielopokoleniowych firm rodzinnych, wspierając rozwój polskiej gospodarki i pomagając zatrzymać w kraju kapitał budowany przez pokolenia.

Podsumowanie

Fundacja rodzinna to jedno z najważniejszych osiągnięć polskiego systemu prawnego ostatnich lat. Po dwóch latach od wprowadzenia przepisów widzimy jej ogromny potencjał w ochronie majątku, ułatwianiu sukcesji i zapewnianiu stabilności biznesu. Jednak sukces tego narzędzia zależy od stabilności prawa, sprawności administracyjnej i zaufania przedsiębiorców. Dla tych, którzy chcą zabezpieczyć przyszłość swojej firmy na pokolenia, fundacja rodzinna pozostaje niezastąpionym rozwiązaniem – pod warunkiem, że będzie wspierana przez przewidywalne regulacje i profesjonalne wsparcie prawne.

autor: Gabriel Jackowski (za Prawo.pl)

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej – skontaktuj się z nami – Kancelaria Prawna Jackowski