Kiedy przedsiębiorca może odpowiadać za przestępstwo?

Odpowiedzialność karna przedsiębiorców to istotna kwestia. W określonych sytuacjach przedsiębiorca może ponieść konsekwencje karne za działania sprzeczne z prawem, zarówno w zakresie odpowiedzialności indywidualnej, jak i odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. W niniejszym artykule przybliżę kluczowe przesłanki odpowiedzialności karnej przedsiębiorców, uwzględniając aktualne regulacje prawne.

1. Podstawy prawne odpowiedzialności karnej przedsiębiorcy

1.1. Kodeks karny

Zgodnie z art. 296 Kodeksu karnego, przedsiębiorca może ponosić odpowiedzialność karną m.in. za działanie na szkodę majątkową podmiotu, którym zarządza. W przypadku nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków, jeśli działanie to prowadzi do znacznej szkody majątkowej, grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, a w przypadku szkody wielkich rozmiarów – od roku do 10 lat.

1.2. Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Od 2024 r. przedsiębiorstwa mogą ponosić odpowiedzialność za przestępstwa popełnione przez osoby działające w ich imieniu lub na ich rzecz (art. 5 ust. 1 ustawy). Odpowiedzialność ta obejmuje m.in. kary pieniężne, przepadek mienia, a także zakaz prowadzenia działalności.

2. Przesłanki odpowiedzialności karnej przedsiębiorcy

2.1. Związek z prowadzoną działalnością gospodarczą

Przestępstwo musi być związane z działalnością gospodarczą przedsiębiorcy. Dotyczy to zarówno czynów popełnionych w imieniu firmy, jak i działań prywatnych, które mają bezpośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa.

2.2. Wina i zamiar

Odpowiedzialność karna wymaga wykazania winy przedsiębiorcy. Może mieć ona charakter umyślny (świadome działanie lub zaniechanie) albo nieumyślny (niedbalstwo, lekkomyślność).

2.3. Naruszenie przepisów prawa

Przedsiębiorca może odpowiadać za naruszenie szeregu przepisów karnych, w tym:

• Przestępstwa skarbowe (np. unikanie opodatkowania – art. 54 Kodeksu karnego skarbowego);
• Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (np. oszustwa – art. 286 Kodeksu karnego);
• Przestępstwa przeciwko dokumentom (np. fałszowanie dokumentacji – art. 270 Kodeksu karnego).

3. Odpowiedzialność osobista a odpowiedzialność podmiotu zbiorowego

3.1. Odpowiedzialność osobista przedsiębiorcy

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą odpowiada bezpośrednio za czyny zabronione, co oznacza, że w razie skazania ponosi konsekwencje w postaci kary pozbawienia wolności, grzywny czy zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

3.2. Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego

Przedsiębiorstwo (spółka z o.o., S.A. itp.) może odpowiadać za działania swoich pracowników, jeśli:

• Doszło do naruszenia obowiązku nadzoru;
• Korzyść z przestępstwa przypadła przedsiębiorstwu;
• Wykazano brak należytej staranności w organizacji wewnętrznej.

4. Najczęstsze przestępstwa popełniane przez przedsiębiorców

• Oszustwa podatkowe i unikanie opodatkowania (art. 54 KKS)
• Pranie pieniędzy (art. 299 KK)
• Nadużycie zaufania w obrocie gospodarczym (art. 296 KK)
• Fałszowanie faktur (art. 271a KK)
• Korupcja gospodarcza (art. 296a KK)

5. Środki zapobiegawcze i minimalizacja ryzyka karnego

Przedsiębiorcy mogą ograniczyć ryzyko odpowiedzialności karnej poprzez:

• Wdrożenie systemu compliance – monitorowanie zgodności działań z prawem;
• Szkolenie kadry zarządzającej w zakresie odpowiedzialności karnej;
• Prowadzenie rzetelnej dokumentacji i audytów wewnętrznych;
• Konsultacje prawne z kancelarią specjalizującą się w prawie karnym gospodarczym.

Podsumowanie

Odpowiedzialność karna przedsiębiorcy w 2025 roku jest ściśle powiązana z przestrzeganiem obowiązujących przepisów oraz zachowaniem należytej staranności w prowadzeniu działalności gospodarczej. Zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty zbiorowe mogą ponieść konsekwencje za działania sprzeczne z prawem. W celu minimalizacji ryzyka warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej.

Jeśli masz pytania dotyczące odpowiedzialności karnej w prowadzeniu działalności gospodarczej, skontaktuj się z Kancelarią Prawną Jackowski – ekspertem w zakresie prawa karnego gospodarczego.

📌 Więcej informacji znajdziesz na  www.kancelariajackowski.pl

autor Gabriel Jackowski