Kiedy tradycja łamie prawo? Zwyczaje świąteczne pod lupą

Lany poniedziałek, Siuda Baba czy zapusty to polskie tradycje, które dodają uroku świętom wielkanocnym. Jednak niektóre zwyczaje mogą prowadzić do problemów prawnych. Kiedy zabawa staje się naruszeniem prawa? Kancelaria Jackowski wyjaśnia, jak kultywować tradycje w zgodzie z przepisami.

Lany poniedziałek: Niewinna zabawa czy kłopoty?

Oblewanie wodą w lany poniedziałek to zwyczaj cieszący się popularnością, szczególnie w mniejszych społecznościach. Jeśli wszyscy uczestnicy wyrażają zgodę, jest to część tradycji. Problem pojawia się, gdy polewanie wodą dotyczy przypadkowych osób, np. na ulicach miast.

W jednej ze spraw w Poznaniu (sygn. akt XVII Ka 184/15) sąd uznał, że oblewanie przechodniów, które przerodziło się w szarpaninę i naruszenie nietykalności cielesnej, to wybryk chuligański. Sprawca poniósł karę, ponieważ jego zachowanie nie miało związku z tradycją. To pokazuje, że nawet w czasie świąt należy szanować granice innych.

Inwazyjne zwyczaje: Co grozi za Siudą Babę i zapusty?

Niektóre tradycje mają bardziej agresywny charakter:

• Siuda Baba: W niektórych regionach datki zbiera się pod groźbą pomazania sadzą lub chłosty.
• Zapusty: Przed Środą Popielcową niezamężne kobiety mogą być zmuszane do ciągnięcia drewnianego kloca.

Jak wskazuje prof. Rafał Kubiak z Uniwersytetu Łódzkiego, takie działania mogą być uznane za groźby karalne lub zmuszanie do określonych zachowań. W skrajnych przypadkach, np. gdy dochodzi do uszkodzenia mienia, możliwe jest oskarżenie o poważniejsze przestępstwa. Dawne zwyczaje, takie jak zrzucanie zwierząt z wieży w ramach obrzędu „judasza”, dziś naruszałyby przepisy o ochronie zwierząt.

Czy tradycja zwalnia z odpowiedzialności?

W prawie karnym istnieje pojęcie kontratypów, czyli okoliczności wyłączających karalność. Jednym z nich jest kontratyp zwyczaju. Dr Witold Zontek z Uniwersytetu Jagiellońskiego tłumaczy, że zachowania zgodne z normami społecznymi, np. polewanie wodą w lany poniedziałek, są zwykle akceptowane, o ile nie powodują szkód.

Jednak kontratyp nie działa automatycznie. Jeśli zwyczaj prowadzi do naruszenia zdrowia, mienia lub dóbr osobistych, sprawca może odpowiadać karnie. Prof. Kubiak podkreśla, że kluczowa jest zgoda uczestników. Bez niej działanie traci ochronę prawną.

Zgoda poszkodowanego: Czy to wystarczy?

Czy zgoda na udział w zwyczaju zawsze chroni przed odpowiedzialnością? Nie zawsze. W wyroku Sądu Najwyższego z 1938 r., dotyczącym urazu podczas meczu piłkarskiego, stwierdzono, że zgoda na ryzyko nie zwalnia z odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko zdrowiu. Podobnie jest z inwazyjnymi zwyczajami – zgoda uczestnika nie wyklucza konsekwencji, jeśli doszło do poważnych naruszeń.

Co robią organy ścigania?

Sprawy związane z tradycjami rzadko trafiają do sądów. Dr Mikołaj Iwański z Uniwersytetu Jagiellońskiego wyjaśnia, że w przypadku kontratypu zwyczaju postępowanie jest zwykle umarzane (art. 17 § 1 pkt 2 KPK). Oznacza to, że czyn nie jest uznawany za przestępstwo, jeśli mieści się w granicach prawa zwyczajowego.

Jak kultywować tradycje bezpiecznie?

Polskie zwyczaje to piękno naszej kultury, ale wymagają odpowiedzialności. Oto kilka wskazówek od Kancelaria Prawna Jackowski:

• Szanuj granice innych – upewnij się, że wszyscy uczestnicy zgadzają się na zabawę.
• Unikaj inwazyjnych działań, które mogą naruszyć czyjeś prawa.
• Pamiętaj o przepisach, np. dotyczących ochrony zwierząt.

Masz pytania o odpowiedzialność prawną związaną z tradycjami? Skontaktuj się z nami – nasi prawnicy pomogą Ci zrozumieć przepisy.

autor: Gabriel Jackowski  (za prawo.pl)

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej – skontaktuj się z nami – Kancelaria Prawna Jackowski