Kontrola operacyjna KAS – dlaczego wciąż brakuje reform?

Krajowa Administracja Skarbowa (KAS) ma prawo do stosowania kontroli operacyjnej, takiej jak podsłuchy czy monitorowanie aktywności w internecie, w celu ścigania przestępstw skarbowych. Jednak w przeciwieństwie do innych służb, KAS nie dostosowała jeszcze swoich regulacji do standardów określonych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz). Wyrok ETPCz z 28 maja 2024 r. w sprawie Pietrzak, Bychawska-Siniarska i inni przeciwko Polsce wskazał na konieczność wprowadzenia zmian w przepisach dotyczących inwigilacji, aby lepiej chronić prawo do prywatności.

Wyrok ETPCz – przełom w ochronie prywatności

W wyroku z 28 maja 2024 r. (skargi nr 72038/17 i 25237/18) Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że dotychczasowy model kontroli operacyjnej w Polsce narusza prawo do prywatności obywateli. ETPCz wskazał na:

• Brak skutecznych środków odwoławczych – obywatele nie mieli realnej możliwości weryfikacji zasadności inwigilacji.
• Niewystarczającą kontrolę sądową – decyzje sądów o zatwierdzeniu kontroli operacyjnej nie zawsze były odpowiednio uzasadnione, co zwiększało ryzyko arbitralności i nadużyć.
• Konieczność większej przejrzystości – służby muszą szczegółowo informować sądy i prokuraturę o planowanych działaniach, w tym o rodzaju stosowanych narzędzi.

W odpowiedzi na wyrok, służby takie jak Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy Służba Kontrwywiadu Wojskowego dostosowały swoje regulacje, wprowadzając nowe rozporządzenia. Te wymagają m.in. precyzyjnego opisu narzędzi operacyjnych we wnioskach do sądu oraz uzasadnienia każdej decyzji o kontroli. KAS pozostaje jednak wyjątkiem – brak aktualizacji rozporządzenia wydanego na podstawie art. 118 ust. 18 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej budzi niepokój wśród ekspertów i organizacji pozarządowych.

Kontrola operacyjna KAS – jak działa?

Zgodnie z art. 118 ustawy o KAS, Krajowa Administracja Skarbowa może prowadzić działania operacyjno-rozpoznawcze, takie jak podsłuchy czy monitorowanie aktywności online, w celu wykrywania przestępstw skarbowych i gospodarczych. Warunki stosowania takich technik są ściśle określone:

• Kontrola operacyjna jest dopuszczalna w sprawach o przestępstwa, gdzie wartość uszczuplenia podatkowego przekracza 50-krotność minimalnego wynagrodzenia (obecnie 233,3 tys. zł).
• Zgodę wydaje Sąd Okręgowy w Warszawie na pisemny wniosek Szefa KAS, po uzyskaniu akceptacji Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego – Prokuratora Krajowego.

Mimo tych regulacji, obecny system nie spełnia standardów ETPCz, co może prowadzić do naruszeń prawa do prywatności, szczególnie w przypadku przedsiębiorców, którzy często są obiektem zainteresowania KAS.

Dlaczego brak reform w KAS jest problemem?

Brak dostosowania przepisów KAS do wyroku ETPCz rodzi kilka kluczowych problemów:

1. Ryzyko arbitralności – bez precyzyjnych regulacji istnieje zagrożenie nadużywania kontroli operacyjnej, np. stosowania inwigilacji w sprawach o mniejszej wadze.
2. Ograniczone prawa obywateli – brak skutecznych środków odwoławczych uniemożliwia weryfikację, czy działania KAS były uzasadnione.
3. Nierówność standardów – inne służby, takie jak Policja czy ABW, wprowadziły zmiany zgodne z wyrokiem ETPCz, podczas gdy KAS pozostaje w tyle, co budzi pytania o równe traktowanie obywateli.

Wojciech Klicki, prawnik Fundacji Panoptykon, podkreśla, że nie ma powodu, by KAS stosowała niższe standardy niż inne służby. Jak zauważa, nowe regulacje nie osłabiłyby skuteczności KAS w ściąganiu podatków, a zwiększyłyby przejrzystość i zgodność z prawami człowieka. Z kolei Patryk Wachowiec z Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR) zwraca uwagę, że przedsiębiorcy, często kontrolowani przez KAS, powinni mieć takie same prawa jak inni obywatele.

Co dalej z reformą KAS?

Organizacje takie jak FOR, Fundacja Panoptykon, Amnesty International czy Helsińska Fundacja Praw Człowieka planują zwrócić się do Ministra Finansów Andrzeja Domańskiego z wnioskiem o aktualizację rozporządzenia KAS. Celem jest dostosowanie przepisów do standardów ETPCz, co zapewniłoby:

• Precyzyjne określenie narzędzi kontroli operacyjnej we wnioskach do sądu.
• Obowiązek uzasadniania decyzji o inwigilacji.
• Możliwość skutecznego odwołania się przez obywateli od decyzji o kontroli.

Brak odpowiedzi Ministerstwa Finansów na pytania dotyczące planów reformy wskazuje, że zmiany mogą być opóźnione. Tymczasem organizacje pozarządowe przypominają o potrzebie szerszej reformy służb specjalnych, w tym rozliczenia afery związanej z oprogramowaniem Pegasus.

Jak chronić swoje prawa?

Dla przedsiębiorców i obywateli, którzy mogą być obiektem kontroli operacyjnej KAS, kluczowe jest:

• Świadomość praw – masz prawo wiedzieć, czy Twoje dane są przetwarzane w ramach kontroli operacyjnej, i żądać uzasadnienia takich działań.
• Dokumentowanie kontaktów z KAS – zbieraj wszelkie pisma i dowody, które mogą być przydatne w ewentualnym sporze.
• Wsparcie prawnika – profesjonalna pomoc prawna jest niezbędna w przypadku podejrzenia nieuzasadnionej inwigilacji.

W Kancelaria Prawna Jackowski oferujemy wsparcie w sprawach związanych z kontrolami skarbowymi i ochroną danych osobowych. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możemy Ci pomóc.

Podsumowanie – czas na reformę KAS

Wyrok ETPCz to jasny sygnał, że Polska musi zwiększyć przejrzystość i kontrolę nad działaniami służb, w tym KAS. Brak reform w tym zakresie naraża obywateli, zwłaszcza przedsiębiorców, na ryzyko naruszenia prawa do prywatności. W Kancelaria Prawna Jackowski pomagamy w ochronie Twoich praw w kontaktach z fiskusem. Jeśli obawiasz się nieuzasadnionej inwigilacji lub potrzebujesz wsparcia w sprawach podatkowych, odwiedź naszą stronę i umów się na konsultację.

autor: Gabriel Jackowski (za legalis.pl)