Odpowiedzialność karna pracodawcy – podstawy prawne

Zgodnie z art. 220 § 1 Kodeksu karnego (KK), osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo i higienę pracy, która nie dopełnia swoich obowiązków i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeśli sprawca działa nieumyślnie, grozi mu grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku (art. 220 § 2 KK).

Dodatkowo, art. 221 KK penalizuje niezawiadomienie odpowiednich organów (np. prokuratora lub inspektora pracy) o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy. Przestępstwo to, popełnione umyślnie, może skutkować karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Kodeks pracy (KP) również przewiduje odpowiedzialność wykroczeniową. Zgodnie z art. 283 § 1 KP, nieprzestrzeganie przepisów lub zasad BHP, w tym np. niedostarczenie odpowiednich środków ochrony indywidualnej czy dopuszczenie do pracy na niesprawdzonym sprzęcie, zagrożone jest karą grzywny od 1000 do 30 000 zł.

Kluczowe obowiązki pracodawcy

Zgodnie z art. 207 KP, pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie, niezależnie od tego, czy powierza zadania służby BHP specjalistom zewnętrznym, czy też obowiązki te wykonują pracownicy. Do podstawowych obowiązków pracodawcy należą:

• Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
• Organizowanie pracy w sposób minimalizujący ryzyko wypadków.
• Informowanie pracowników o zagrożeniach w miejscu pracy.
• Zapewnienie odpowiednich środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.
• Przeprowadzanie szkoleń BHP oraz badań lekarskich.
• Natychmiastowe zgłaszanie wypadków przy pracy odpowiednim organom.

Naruszenie tych obowiązków, prowadzące do wypadku przy pracy, może skutkować odpowiedzialnością karną, zwłaszcza jeśli zostanie wykazany związek przyczynowy między zaniedbaniem a wypadkiem.

Ryzyka karne związane z naruszeniem przepisów BHP

1. Narażenie pracownika na niebezpieczeństwo

Najpoważniejszym przestępstwem w kontekście wypadków przy pracy jest narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 220 KK). Przestępstwo to ma charakter materialny, co oznacza, że wystarczy samo stworzenie stanu zagrożenia, nawet jeśli nie dojdzie do faktycznego uszczerbku na zdrowiu. Przykładem może być dopuszczenie pracownika do pracy na wysokości bez szelek bezpieczeństwa czy używanie niesprawnego sprzętu.

2. Niezawiadomienie o wypadku przy pracy

Niezawiadomienie odpowiednich organów o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy stanowi przestępstwo z art. 221 KK. Nawet jeśli wypadek nie wynikał z winy pracodawcy, samo uchybienie obowiązkowi zgłoszenia może prowadzić do odpowiedzialności karnej. Karalność tego przestępstwa ustaje po 5 latach, a w przypadku wszczęcia postępowania – po 15 latach.

3. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Naruszenia przepisów BHP, takie jak brak odpowiednich instrukcji, niesprawne maszyny czy nieprzeprowadzenie szkoleń BHP, są wykroczeniami zagrożonymi karą grzywny. Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) ma prawo nałożyć mandat, a w poważniejszych przypadkach skierować sprawę do sądu, co może skutkować wyższą grzywną.

4. Odpowiedzialność odszkodowawcza

Choć nie jest to odpowiedzialność karna, warto wspomnieć, że wypadek przy pracy wynikający z naruszenia przepisów BHP może prowadzić do roszczeń odszkodowawczych na podstawie Kodeksu cywilnego (art. 415 KC). Wyrok skazujący w postępowaniu karnym ułatwia pracownikowi dochodzenie odszkodowania, co zwiększa ryzyko finansowe dla pracodawcy.

Praktyczne wskazówki, jak uniknąć odpowiedzialności karnej

Aby zminimalizować ryzyko odpowiedzialności karnej, pracodawcy powinni wdrożyć następujące działania prewencyjne:

1. Sporządzenie i aktualizacja dokumentacji BHP
   • Opracuj szczegółowe instrukcje BHP dla każdego stanowiska pracy.
   • Stwórz wykaz prac szczególnie niebezpiecznych oraz procedury ich wykonywania.
   • Prowadź rejestr wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
2. Regularne szkolenia BHP
   • Organizuj obowiązkowe szkolenia wstępne i okresowe dla wszystkich pracowników.
   • Zapewnij instruktaż stanowiskowy przed rozpoczęciem pracy na nowym stanowisku.
3. Kontrola stanu technicznego i wyposażenia
   • Regularnie sprawdzaj stan maszyn, urządzeń i środków ochrony indywidualnej.
   • Zapewnij zgodność sprzętu z wymogami oceny zgodności.
4. Powołanie służby BHP lub współpraca z ekspertami
   • Zaangażuj specjalistów BHP do monitorowania przestrzegania przepisów.
   • Powierz zadania służby BHP wykwalifikowanym osobom, ale pamiętaj, że odpowiedzialność ostatecznie spoczywa na pracodawcy.
5. Natychmiastowe zgłaszanie wypadków
   • Powiadamiaj PIP, prokuraturę lub inne organy o każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.
   • Prowadź dokładną dokumentację powypadkową.
6. Audyt BHP
   • Regularnie przeprowadzaj audyty BHP w celu identyfikacji potencjalnych ryzyk.
   • Wdrażaj zalecenia inspektorów PIP i społecznych inspektorów pracy.
7. Regulamin pracy zdalnej
   • W przypadku pracy zdalnej, określ zasady BHP w regulaminie, aby zminimalizować ryzyko naruszeń w nietypowych warunkach pracy.

Podsumowanie

Odpowiedzialność karna za wypadki przy pracy może mieć poważne konsekwencje dla pracodawcy, włącznie z karą pozbawienia wolności do 3 lat oraz wysokimi grzywnami. Kluczowe jest przestrzeganie przepisów BHP, regularne szkolenia, kontrola sprzętu oraz prawidłowe reagowanie na wypadki. Wdrożenie działań prewencyjnych, takich jak audyty BHP, szczegółowa dokumentacja i współpraca z ekspertami, pozwala znacząco ograniczyć ryzyko odpowiedzialności karnej i budować bezpieczne środowisko pracy.

autor: Gabriel Jackowski 

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej – skontaktuj się z nami – Kancelaria Prawna Jackowski