Rosną zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe areszty
W 2024 roku znacząco wzrosły kwoty zadośćuczynień i odszkodowań wypłacanych przez Skarb Państwa osobom niesłusznie aresztowanym lub zatrzymanym. Średnia suma na osobę osiągnęła rekordowy poziom w ostatniej dekadzie, jednak eksperci wskazują, że rekompensaty wciąż są niewystarczające. Polska od lat pozostaje w czołówce państw UE pod względem liczby tymczasowych aresztowań, co budzi krytykę m.in. Trybunału w Strasburgu. Jakie zmiany zaszły w 2024 roku i czy obecny system rekompensat jest sprawiedliwy?
Rekordowe zadośćuczynienia w 2024 roku
Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2024 roku sądy przyznały łącznie 8,675 mln zł z tytułu zadośćuczynień i odszkodowań za niesłuszne tymczasowe aresztowania lub zatrzymania. Na zadośćuczynienia przeznaczono 7,268 mln zł dla 113 osób, co daje średnio 64,3 tys. zł na osobę – o 48% więcej niż w 2023 roku, kiedy średnia wynosiła 43,1 tys. zł (5 mln zł dla 116 osób). To najwyższy wynik w ciągu ostatnich 10 lat – dla porównania, w 2022 roku średnia kwota zadośćuczynienia wynosiła zaledwie 33,7 tys. zł.
Jednak w przypadku odszkodowań odnotowano spadek – 46 osób otrzymało łącznie 1,4 mln zł, co daje średnio 30 tys. zł na osobę, czyli ponad trzykrotnie mniej niż w 2023 roku (91 tys. zł). „Spadek odszkodowań wynika z trudności w udokumentowaniu realnych strat majątkowych, takich jak utracone zarobki czy inne szkody materialne” – komentuje radca prawny Jan Jackowski z Kancelarii Prawnej Jackowski.
Kiedy przysługuje prawo do rekompensaty?
Zgodnie z art. 552 § 4 Kodeksu postępowania karnego (KPK), prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia przysługuje w przypadku „niewątpliwie niesłusznego” tymczasowego aresztowania lub zatrzymania, a także w sytuacjach uniewinnienia lub umorzenia postępowania. Kluczowe jest jednak sformułowanie „niewątpliwie”, które budzi kontrowersje. „To pojęcie jest nieprecyzyjne i często prowadzi do sytuacji, w których osoby uniewinnione nie otrzymują żadnej rekompensaty, mimo że aresztowanie było bezzasadne” – zauważa Jan Jackowski.
Wysokość zadośćuczynienia jest ustalana indywidualnie, bez określonych taryf czy widełek. Sądy kierują się m.in. dotychczasowym orzecznictwem, przeciętnym wynagrodzeniem w gospodarce oraz ogólną stopą życiową, co nie zawsze pozwala na sprawiedliwą ocenę krzywdy. „Brakuje podejścia skoncentrowanego na indywidualnej sytuacji poszkodowanego, a to powinno być kluczowe” – podkreśla Jackowski.
System do poprawy – co proponują eksperci?
Polska od lat jest krytykowana za nadużywanie tymczasowego aresztowania, co potwierdza Trybunał w Strasburgu, wskazując na naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Eksperci zwracają uwagę na konieczność reformy systemu. Jednym z postulatów jest usunięcie z art. 552 § 4 KPK przesłanki „niewątpliwie niesłusznego” aresztowania, która utrudnia uzyskanie rekompensaty.
Kolejnym problemem jest brak odpowiedzialności funkcjonariuszy i urzędników za błędne decyzje. Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość roszczenia regresowego wobec osób odpowiedzialnych za niesłuszne aresztowanie, jednak w praktyce rzadko się to stosuje. W efekcie koszty rekompensat – w ciągu ostatnich 10 lat ponad 78 mln zł za zadośćuczynienia i 32 mln zł za odszkodowania – obciążają podatników.
Rekordowe kwoty zadośćuczynień w historii to m.in. 6 mln zł dla pomorskiego biznesmena za 8 miesięcy niesłusznego aresztu w 2001 roku oraz 2 mln zł zadośćuczynienia i 300 tys. zł odszkodowania dla byłego prezydenta Olsztyna za 6 miesięcy aresztowania.
Czy sądy karne są odpowiednie do takich spraw?
Proces przyznawania rekompensat budzi wątpliwości także pod względem proceduralnym. Obecnie zajmują się tym sądy karne, które – jak wskazują prawnicy – nie są odpowiednio przygotowane do oceny krzywdy. Proponowanym rozwiązaniem jest przekazanie tych spraw sądom cywilnym lub stworzenie wyspecjalizowanych sekcji w sądach karnych, które mogłyby lepiej oceniać indywidualne przypadki.
Wsparcie prawne dla poszkodowanych
Rosnące kwoty zadośćuczynień to krok w dobrym kierunku, ale system wymaga dalszych zmian, aby zapewnić sprawiedliwość osobom niesłusznie pozbawionym wolności. W Kancelarii Prawna Jackowski pomagamy w dochodzeniu odszkodowań i zadośćuczynień za niesłuszne aresztowania – jeśli potrzebujesz wsparcia, skontaktuj się z nami!
autor: Gabriel Jackowski (za legalis.pl)
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej – skontaktuj się z nami – Kancelaria Prawna Jackowski
